اسلایدر

حضور زنان در صحنه اجتماع

مشارکت و حضور زنان در صحنه‏های گوناگون جامعه از مسائلی است که در زمان حاضر پیرامون آن فراوان سخن گفته می‏شود. اصل حضور بانوان در صحنه اجتماع مسأله‏ای مورد توافق است اما در شرایط و محدوده آن اختلاف است. آنچه در این باره به طور بسیار فشرده و مختصر می‏توان گفت؛ این است که، هر کار جمعی و گروهی نیازمند افرادی با تخصص‏ها و مهارت‏های گوناگون است که به هر یک از آنان مسئولیتی متناسب با تخصص و مهارتش واگذار شود. به کار گرفتن اعضای یک مجموعه در کاری بر خلاف تخصص و مهارتش سبب ناکارآمدی آن گروه و به هدر رفتن تلاش آنان خواهد شد. شادابی و نشاط هرجامعه و تربیت نسل جدید در گرو این است که بشر از دو جنس مخالف زن و مرد، با ساختمان وجودی و روحیات متفاوت و گوناگون آفریده شوند، و هر یک از آنان متناسب با شرایط جسمی و روحی خود عهده‏دار انجام مسئولیتی گردند. در این صورت است که پیوند خانواده مستحکم می‏گردد، در پرتو آن به جامعه روح نشاط و شادابی دمیده می‏شود، و فرزندانی با شخصیت، با ایمان، لایق، نوعدوست، راستگو و درستکار به جامعه تحویل می‏گردد؛ ولی اگر هر یک از زن و مرد وظیفه‏ای را که جهان تکوین و نظام آفرینش بر اساس شرایط جسمی و روحی به عهده آنان گذاشته، به خوبی انجام ندهند و به کاری دیگر مشغول شوند، بنیان خانواده متزلزل می‏گردد و در نتیجه جامعه گرفتار اختلال فرهنگی و تربیتی خواهد شد.

وظیفه اصلی زنان و بانوان هر جامعه تربیت و پرورش نسل جدید آن جامعه و گرم نگهداشتن کانون خانواده است؛ از این رو اشتغال به هر کاری که زنان را از انجام این وظیفه خطیر بازدارد، آنان را از رسالت اصلی خود بازداشته است و علاوه بر آنکه زیان‏های غیر قابل جبرانی بر جامعه وارد می‏سازد، زنان را نیز از شخصیت و هویت واقعی خود تهی نموده، به آنها شخصیت کاذب و دروغین می‏بخشد؛ چرا که کمال و شخصیت هر انسان در آن است که توانایی‏ها و استعدادهای خود را به خوبی بشناسد و آنها را به فعلیت برساند. بنابراین یک اصل مهم و اساسی که در مشارکت زنان درصحنه‏های گوناگون جامعه باید به آن توجه شود این است که پذیرش هرگونه مسئولیتی از سوی آنان نباید به وظیفه اصلی آنها که تربیت نسل جدید جامعه و گرم نگهداشتن کانون خانواده است کم‏ترین لطمه و آسیبی وارد سازد.

نکته دیگری که در مشارکت زنان در صحنه‏های گوناگون اجتماعی و سیاسی باید مورد توجه قرار گیرد، حفظ حدود شرعی و حریم عفت، حیا و پاکدامنی و دورنگهداشتن میدان کار و مسئولیت از هرگونه تمتع و بهره‏ گیری‏های جنسی است. کشانده شدن مسائل جنسی به صحنه جامعه، علاوه بر آنکه بنیان و اساس خانواده را متزلزل می‏کند بیش‏ترین و بزرگ‏ترین ضربه را به شخصیت و هویت زنان وارد می‏سازد، و شخصیت آنان را در حدّ ابزار و وسیله‏ای برای کامیابی و کامجویی مردان هوسران و یا وسیله‏ای در جهت منافع مادی دنیاپرستان و مطامع سیاسی سیاستمداران تنزل می‏دهد.

بنابراین مشارکت زنان وبانوان در صحنه‏های گوناگون اجتماعی و سیاسی باید با رعایت کامل و دقیق این دو اصل مهم و اساسی صورت پذیرد.

تاریخ اسلام زنان مؤمن و فداکار بسیاری را سراغ دارد، که علاوه بر انجام مسئولیت و رسالت خود در خانواده و رعایت کامل شئون عفت و پاکدامنی با حضور فعال خود درصحنه‏های حساس سیاسی و اجتماعی مسیر تاریخ را تغییر داده‏اند و بدینوسیله نام خود را در زمره مردان و زنان تاریخ ساز به ثبت رسانده‏اند.

بدون شک زینب کبری(س) یکی از زنانی است که به عنوان الگو و اسوه برای همه زنان و مردان آزاده، آزادیخواه و ظلم ستیز در همه زمان‏ها مطرح است.

گرچه سخن گفتن از شخصیت حضرت زینب(س) کاری بس دشوار است و از حد توان امثال نگارنده خارج است؛ ولی برای انجام وظیفه و ادای دین خود برآن شدیم تابه طور فشرده و در حدّ توان اندک و ناچیز خود به بررسی حضور سیاسی حضرت زینب(س) درنهضت سیدالشهدا(ع) بپردازیم.

شخصیت حضرت زینب

پیش از پرداختن به حضور سیاسی حضرت زینب، شایسته است نگاهی گذرا به شخصیت این بانوی عظیم الشأن بیفکنیم. زینب کبری(س) تحت تربیت پدر و مادری همچون حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه(س) و با شایستگی و استعداد ذاتی که از آن بهره‏مند بود به مراتب عالی از فضائل و کمالات انسانی دست یافت. او همانند پدر و مادرش جامع همه کمالات و صفات پسندیده بود.

سخنرانی‏های او در کوفه و شام خاطره خطبه‏های پدرش - امیرمؤمنان(ع) - را در یادها زنده کرد. زینب کبری(س) یکی از محدثان و راویان حدیث به شمار می‏آید. و درسنین‏کودکی، در حالی که بیش از پنج یا شش سال از عمرش نمی‏گذشت، خطبه مادرش حضرت زهرا(س) را با آن مضامین بسیار بلند و عالی شنید و پس از آن برای دیگران نقل می‏کند. عبدالله‏بن‏عباس، شاگرد برجسته حضرت علی(ع) و مفسر قرآن کریم، خطبه فدک حضرت زهرا(س) را از زینب نقل می‏کند و از آن بانوی بزرگ با عنوان «عقیلتنا؛ عاقل و دانای ما» یاد می‏کند." 1 ".

زینب(س) از جنبه عبادت در حدّی بود که در دوران اسارت و سخت‏ترین شرایط جسمی و روحی که ممکن است برای یک انسان پیش آید، شب زنده‏داری و نماز شبش‏ترک نگردید،" 2 " در حالی که در شرایطی به مراتب آسان‏تر و سهل‏تر از آن انسان‏های معمولی قادر به حفظ برنامه‏های عادی و معمولی زندگی خود نیستند عبادت و اطاعت خدا، حضرت زینب(س) را از مصادیق روشن و بارز این حدیث قدسی قرار داده بود که خداوند متعال‏ می‏فرماید:

«یابن آدم، انا اقول للشی‏ء کن فیکون، اطعنی فیما امرتک اجعلک تقول للشی‏ء کن فیکون؛" 3 ".

ای فرزند آدم! من به هر چه بگویم باش، موجود می‏شود، در آنچه به تو دستور داده‏ام از من اطاعت کن تا ترا آنگونه قرار دهم که هر چیز بگویی باش، موجود شود!»

حضرت زینب(س) نیز بر اثر عبادت و اطاعت خدا به مقامی رسیده بود که از ولایت تکوینی برخوردار بود. روایت شده که آن حضرت پیش از سخنرانی خود در کوفه به مردم اشاره کرد، با آن اشاره نفس‏ها در سینه‏ها حبس شد و زنگ‏ها از صدا باز ایستاد." 4 ".

و در یک کلام حضرت زینب(س) به حق، زینت پدر، آن شخصیت یگانه تاریخ، بود، همچنان که خداوند این نام را برای او برگزید." 5 ".

خاستگاه اجتماعی قیام امام حسین

همانگونه که انسان از نظر جسمی و روحی از حالت سلامتی و بیماری برخوردار است، جوامع بشری نیز از این دو حالت برکنار نیستند. جامعه سالم جامعه‏ای است که روح آزادی، آزادیخواهی، نوعدوستی، ظلم ستیزی، کمک به مظلومان و ستمدیدگان و باورهای دینی بر آن حاکم باشد. خرافات و اعتقادات باطل و تخدیری جایگزین اعتقاداتی نشده باشد که انسان را از یوغ بندگی و بردگی هواهای نفسانی و قدرت‏های خارجی می‏رهاند!. جامعه سالم جامعه‏ای است که اگر آثار ظلم و فساد در دستگاه رهبری و حکومت مشاهده گردد همه اعضای آن جامعه برای اصلاح آن بسیج شوند. در مقابل جامعه بیمار، جامعه‏ای است که روح تسلیم، ظلم پذیری، بی تفاوتی نسبت به سرنوشت همنوعان بر آن حاکم گردد. در برابر اعمال خلاف و ظلم و فساد حاکمان و رهبران خودهیچ واکنشی نشان داده نشود. جامعه بیمار جامعه‏ای است که مذهب و اعتقادات مذهبی در خدمت منافع حاکمان به کار گرفته شود.

جامعه بیمار جامعه‏ای است که بر اساس اعتقادات تحریف شده و ناصحیح مذهبی مردم را به ظلم پذیری، سکوت و تسلیم دعوت کند.

بیماری‏های جوامع از شدت و ضعف برخوردار است. گاهی بیماری جامعه در حدّی است که با هشدار مصلحان، مردم از خواب غفلت بیدار می‏شوند، و به حرکت در می‏آیند.

زمانی حال جامعه آن چنان رو به وخامت می‏نهد که نیازمند تزریق خون برای به حرکت درآمدن است. در این شرایط باید گروهی فداکار و از جان گذشته خون خود را به جامعه اهدا کنند، تاجامعه بهبودی خود را باز یابد. ولی گاهی حال جامعه به حدّی از وخامت می‏رسد، که دچار ایست قلبی می‏شود و تزریق خون نیز سودی به حال آن نخواهد داشت. برای نجات جامعه در چنین شرایطی باید شوک ناگهانی بر پیکر آن وارد گردد.

وضع اجتماع مسلمانان در زمان یزید به همین صورت بود. معاویه در طی دوران حکومت خود مسلمانان را آن چنان زبون و ذلیل کرده بود که در برابر اعمال خلاف او و عمالش صدای انتقاد و اعتراضی شنیده نمی‏شد. مسلمانانی که پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) بر اثر تعالیم و تربیت آن حضرت آن چنان در برابر اعمال خلاف خلفا حساسیت داشتند، که در برابر کوچک‏ترین عمل خلافی صدا را به اعتراض بلند می‏کردند - در زمان معاویه به گونه‏ای تسلیم، مطیع و سازشکار شدند، که پس از مرگ معاویه، یزید - آن عنصر فاسد و فاجر - به راحتی بر اوضاع کشور اسلامی مسلط شد و صدای اعتراضی از مسلمانان شنیده نشد. مسلمانان بگونه‏ای بودند که وقتی:

«عمر - در وقتی که خلیفه بود - گفت که من اگر چنانچه خلافی کردم به من مثلاً بگویید و چه بکنید. یک عربی شمشیرش را کشید گفت ما با این مقابل تو می‏ایستیم. اگر تو بخواهی خلاف بکنی، ما با این شمشیر مقابلت می‏ایستیم.»" 6 ".

جامعه در زمان یزید آن چنان سازشکار، تسلیم، ذلیل و زبون شده بود، که جز تعداد معدودی یاران امام حسین(ع) همه آن حضرت را به سکوت و سازش فرا می‏خواندند. وضع جامعه در زمان امام حسین(ع) به گونه‏ای بود که نه تنها هشدار و نصیحت در آن مؤثر نبود، بلکه شهادت شخصیتی مانند امام حسین(ع) به تنهایی نیز قادر نبود، مردم را از خواب غفلت بیدار کند، همچنان که شهادت برادر بزرگوارش امام مجتبی(ع) آنگونه که باید نتوانست جامعه را به حرکت درآورد. ادامه چنین وضعی قطعاً نابودی اسلام را به دنبال داشت.

ابتکار امام حسین برای اصلاح جامعه

در چنین اوضاع و شرایطی امام حسین(ع) با برخورداری از دانش خاص الهی برای اصلاح جامعه، برنامه بسیار دقیق و منظمی طرح ریزی کرد، که نه تنها توانست جامعه آن روز را از خطر مرگ حتمی معنوی و فرهنگی نجات بخشد، بلکه برای همیشه به جوامع بشری قدرت و نیرویی بخشید تا بتوانند در مقابل ظلم و ستم و اعمال خلاف از خود حساسیت نشان دهند. آن حضرت به گونه‏ای برنامه ریزی کرد که یاد و خاطره او همواره در میان انسان‏ها زنده و جاوید باشد، و همین امر مانع بی تفاوتی، ظلم‏پذیری و تحریف دین در میان مسلمانان می‏شود، و به همین دلیل است که قیام امام حسین(ع) تضمین کننده بقای اسلام و بیداری مسلمانان است.

امام حسین(ع) برای تحقق بخشیدن به این هدف، نهضت و قیام خود را در دو مرحله برنامه‏ریزی کرد. مرحله نخست، مرحله خون، قیام و شهادت و مرحله دوم مرحله پیام رسانی، بیدارگری، زنده نگهداشتن یاد و خاطره نهضت بود. مسئولیت مرحله نخست نهضت بر دوش مردان فداکار و از جان گذشته‏ای بود که با تمام هستی خود در برابر ظلم و بیداد و انحراف ایستادگی کردند و در این راه به شهادت رسیدند. ولی مسئولیت بخش دوم نهضت و قیام از عهده مردان خارج بود. چرا که یزید و یزیدیان را تصمیم بر آن بود که در روز عاشورا هیچ مردی را زنده نگذارند.

پس از شهادت امام حسین(ع) هنگامی که یورش وحشیانه سپاه عمر سعد برای غارت خیمه‏ها آغاز شد، شمر به خیمه امام سجاد(ع) وارد شد و با کشیدن شمشیر قصد جان امام را نمود. ولی عمر سعد دستانش را گرفت و گفت: «آیا از کشتن این جوان بیمار شرم نداری؟» شمر گفت: «دستور از امیر عبیدالله بن زیاد رسیده که همه فرزندان حسین را بکشم.»سرانجام عمر سعد با تلاش و کوشش بسیار توانست شمر را از انجام این جنایت منصرف سازد." 7 ".

امام حسین(ع) مسئولیت بخش دوم قیام را به زنان و کودکان خود واگذار کرد و رهبری آن را به خواهرش زینب سپرد.

محمد حنفیه شب حرکت امام حسین(ع) از مکه به سوی عراق خدمت آن حضرت رسید، و از او درخواست نمود که به کوفه حرکت نکند. امام(ع) وعده داد که در باره پیشنهاد او بیندیشد. ولی ناگهان هنگام صبح به محمد حنفیه خبر رسید که امام(ع) به سوی عراق حرکت کرده است. و با شنیدن این خبر به سرعت خود را به امام (ع) رساند، افسار شترش را گرفت و گفت: «ای برادر! مگر به من قول ندادی که درباره پیشنهادم بیندیشی؟».

امام(ع) فرمود: «دیشب پس از آنکه از تو جدا شدم، رسول الله را در خواب دیدم که به من فرمود: «ای حسین! بیرون رو!، زیرا خداوند خواسته است ترا کشته ببیند!»

محمد حنفیه گفت: «تو که با این حالت می‏روی، چرا زنان را همراه خود می‏بری؟»

امام حسین(ع) فرمود: پیامبر اکرم(ص) به من فرمود: «خداوند خواسته است که اینها را اسیر بنگرد!»" 8 ".

آماده نمودن زینب برای انجام این مسؤلیت

حضرت زینب(س) از نظر روحی و قدرت تحمل در حدّ عالی و درجات بالا قرار داشت. او از جمله شخصیت‏های نمونه و منحصر به فردی است که مادرگیتی از آوردن امثال آن ناتوان است؛ ولی این مسئولیت پیام‏رسانی عاشورا به قدری خطیر و بزرگ بود، که حتی شخصیتی بسان حضرت زینب نیز برای انجام آن نیازمند آمادگی قبلی بود. بر همین اساس به نظر می‏رسد، زینب(س) از همان دوران کودکی تحت تربیت پیشوایان معصوم(ع) به تدریج برای انجام چنین وظیفه خطیری آماده می‏شد. وی نزدیک رحلت پیامبر اکرم(ص)، خدمت جدّ بزرگوارش، عرض کرد:

«ای رسول خدا(ص)! دیشب خواب دیدم، باد شدیدی وزیدن گرفت و همه دنیا را تاریک و سیاه کرد. آن باد مرا از سویی به سوی دیگر می‏انداخت، تا اینکه چشمم به درخت بزرگی افتاد از شدت وزش باد به آن درخت پناه بردم؛ ولی باد آن را ریشه کن کرد و بر زمین انداخت آن‏گاه به یکی از شاخه‏های نیرومند آن درخت پناه بردم، ولی باد آن را نیز قطع کرد. پس از آن به شاخه دیگری پناهنده شدم و آن را نیز باد درهم شکست. سرانجام به دو شاخه متصل به هم از آن درخت چنگ زدم، باد آن دو را نیز در هم شکست. در اینجا از خواب بیدار شدم.».

سخنان زینب اشک از دیدگان پیامبر اکرم(ص) جاری ساخت و در این هنگام به زینب‏ فرمود:

«ای نور دیده! آن درخت جد توست که به زودی تند باد اَجَل او را از پای در می‏آورد. آن شاخه نخست که به آن چنگ زدی مادرت، زهراست! شاخه دوم پدرت علی است و آن دو شاخه به هم متصل برادرانت حسن و حسین هستند، که در سوگشان دنیا تاریک می‏شود و تو لباس سیاه بر تن می‏کنی.»" 9 ".

حضرت زینب(س) از همان کودکی می‏آموخت که چگونه با سختی‏ها و دشواری‏ها مقابله کند، و در برابر جباران و ستمگران سر فرود نیاورد. بیش از شش سال از عمر زینب نمی‏گذشت که با فاجعه بزرگ رحلت پیامبر بزرگوار اسلام(ص) روبه‏رو گردید. پس از مدت کوتاهی اندوه از دست دادن مادر بر قلب به ظاهر کوچک او وارد گردید. از آن پس با همان سن کم، بسان مادرش، در کنار پدر قرار گرفت و شریک غم و اندوه مظلوم‏ترین انسان جهان و مونس تنهایی‏اش گردید. پس از شهادت پدر در همه صحنه‏های سخت و دشوار همراه و همگام و یاور دو برادرش، امام مجتبی(ع) و امام حسین(ع) بود. هنگامی که برنامه مسافرت امام حسین(ع) از مدینه به مکه و از مکه به عراق مطرح شد، بدون هیچ گونه چون و چرا و حتی بدون اینکه با ارائه پیشنهاد و نظر بخواهد آن حضرت را منصرف کند، همراه برادر راهی سفر گردید. گویا همراهی و همگامی حضرت زینب با امام حسین(ع) و حضور او در نهضت امام(ع) از سال‏ها قبل پیش بینی شده بود. به همین مناسبت شرطِ همراهی با برادر در قرارداد ازدواج حضرت زینب قید شده بود." 10 ".

نقش زینب تا شهادت امام

از نقش حضرت زینب پیش از شهادت امام حسین(ع) مطلب زیادی در تاریخ نقل نشده است. با این حال می‏توان حدس زد، که آن حضرت در این دوران سرپرستی زنان و کودکان و پرستاری از امام سجاد(ع) را عهده‏دار بوده است. در حدیثی از امام سجاد(ع) آمده است که در شب عاشورا من در خیمه خودم نشسته بودم و عمه‏ام زینب از من پرستاری می‏کرد." 11 ".

علاوه بر آن حضرت زینب(س) در همه صحنه‏های دشوار و سخت به ویژه در روز عاشورا - همراه و همگام برادر و مشاور و یاور آن حضرت به شمار می‏آمد؛ ولی مهم‏تر از همه اینها امام حسین(ع) روزبه‏روز خواهرش، زینب(س) را برای انجام مسئولیت خطیر و بسیار بزرگی که بر عهده داشت آماده می‏کرد و وظایف و کارهایی که باید در مراحل مختلف مأموریت انجام می‏داد به او گوشزد می‏کرد. در اینجا درباره آماده‏سازی زینب(س) توسط امام حسین(ع) و همراهی وی با برادر در حوادث گوناگون توضیح بیشتری می‏دهیم.

آماده سازی زینب توسط امام حسین

زینب در منزل خزیمیه

نقل حدیث ام‏ایمن از سوی حضرت زینب(س)" 12 " بیانگر آن است که آن حضرت سال‏ها پیش از واقعه عاشورا خبر شهادت برادرش را از زبان جدّ و پدر بزرگوارش شنیده بود. ولی شاید در آغاز سفر به عراق آنگونه که باید برای وی اطمینان و یقین کامل حاصل نشده بود که آن حادثه اسفبار به همین زودی اتفاق خواهد افتاد. علاوه بر آنکه احساسات انسان به گونه‏ای است که تا حد ممکن تلاش می‏کند پیش آمدهای تلخ و ناگوار را نپذیرد و به نحوی توجیه کند. از این رو امام حسین(ع) می‏کوشید تا به تدریج زینب کبری را برای رویارویی با حوادث ناگوار آینده آماده سازد. بر اساس آنچه در تاریخ ذکر گردیده است، نخستین باری که زینب(س) با خبر اندوهبار شهادت برادر روبه‏رو گردید، در منزل خزیمیه بود.

امام حسین(ع) در مسیر حرکت خود از مکه به عراق یک شبانه روز در این منزل رحل اقامت افکند. هنگام صبح عقیله بنی‏هاشم، خدمت برادر رسید، عرض کرد: «ای برادر! آیا ترا از آنچه دیشب شنیدم با خبر نسازم؟» امام(ع) فرمود: «آن چیست؟» زینب گفت: «دیشب هنگامی که برای انجام کاری از خیمه خود خارج شدم، شنیدم هاتفی ندا می‏دهد:

«ای چشم بسیار گریه کن و کیست که در آینده بر شهیدان بگرید بر گروهی که مرگ آنان را به سوی وعده‏ای معین به پیش می‏راند!»

امام حسین(ع) فرمود: «ای خواهر! هر آنچه را که خداوند تقدیر کرده است، انجام خواهدشد.»" 13 ".

در این سخن امام حسین(ع) به طور ضمنی و تلویحی به خواهرش فهماند، که حوادث ناگواری درا ین سفر در انتظار آنان ‏است.

منبع:راسخون

1- ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، منشورات اعلمی، چاپ دوم، سال 1408ه.ق، ص‏95
2- ذبیح الله محلاتی، ریاحین الشریعه، دارالکتب الاسلامیة، ج‏3، ص‏62
3- علامه مجلسی، بحارالانوار، ج‏93، ص‏376
4- علامه مجلسی، بحارالانوار، ج‏45، ص‏108، 162، 165
5- ذبیح الله محلاتی، همان، ج‏3، ص‏38
6- امام خمینی، صحیفه امام، ج‏10، ص‏110
7- محدث قمی، نفس المهموم، مکتبة بصیرتی، سال 1405ه.ق. ص‏379
8- سید بن طاووس، اللهوف فی قتلی الطفوف، منشورات المطبعة الحیدریة فی النجف، 1369 ه. ق، ص‏ 27 و 28
9- ذبیح الله محلاتی، همان، ج‏3، ص‏50
10- اکبر اسدی، مهدی رضایی، زیباترین شکیب، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اوّل، پاییز 1374، ص‏30، به نقل از زینب الکبری، ص‏89
11- علامه مجلسی، همان، 1/45
12- در این حدیث حضرت زینب(س) از طریق ام‏ایمن از پیامبر اکرم(ص) نقل می‏کند که اجساد شهیدان به خاک سپرده خواهد شد و قبور آنان مزار دوستانشان خواهد گردید. زینب(س) پس از شنیدن این حدیث از زبان ام‏ایمن آن را بر پدر بزرگوارش حضرت علی(ع) عرضه کرد تا از درستی آن اطمینان کامل یابد
13- علامه مجلسی، همان، 372/44

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: